Ngày nay Tổng thống Mỹ không thể có bài phát biểu về “Trật tự thế
giới mới”, trước hết ông phải thảo luận với những người đồng cấp ở
Brussels và Bắc Kinh.
(DVT.vn) - Thời điểm đa cực đã đến - và không có gì giống như người Mỹ đã tưởng tượng.
Bạn đang tìm kiếm dấu hiệu cho thấy khi nào thời điểm đa cực đột nhiên trở thành hiện thực?
Bạn có thể đã làm không tốt so với việc đánh dấu cái ngày khi
Braxin và Thổ Nhĩ Kỳ - 2 trong số các cường quốc đang nổi theo chủ nghĩa
quốc tế nhiệt tình nhất thế giới - hồi tháng 5/2010 cùng nhau tuyên bố
rằng họ có liên quan đến thỏa thuận trao đổi nhiên liệu nguyên tử với
Iran.
Thổ Nhĩ Kỳ và Braxin không phải là những cường quốc, cũng không
phải là thành viên thường trực Hội đồng Bảo an Liên Hiệp quốc. Nhưng khi
Tổng thống Barack Obama nhậm chức và nói rằng tâm điểm mới là chủ nghĩa
đa phương, thì các cường quốc đang nổi nhắc nhở chúng ta rằng việc tôn
trọng hệ thống thứ bậc không còn trong chương trình nghị sự của một ai
đó nữa.
Đúng là một sự khác biệt mà 2 thập niên qua đã tạo ra. Hơn 20 năm
trước, khi Tổng thống Mỹ George H.W. Bush - người đã chứng kiến sự sụp
đổ của Bức tường Berlin và sự tan rã của Liên bang Xô-viết - đứng trên
bục đá granit của Đại hội đồng Liên Hiệp quốc ở New York và công bố một
“trật tự thế giới mới”, một hệ thống quốc tế mà Mỹ thống trị “nơi mà
pháp trị thay thế luật rừng”.
Hai thập niên sau, “trật tự thế giới mới” mà chúng ta đang thực sự
sống trong đó gần như không nhìn thấy điều gì giống như cái mà ông Bush -
và hầu hết người Mỹ - tưởng tượng hay hy vọng.
Tất nhiên, Mỹ vẫn có lực lượng quân sự hùng mạnh nhất thế giới,
nhưng tính hữu dụng của lực lượng quân sự này đang giảm khi khả năng
ngăn chặn và kháng cự đang lan rộng. Hãy nhìn vào Iraq
và Afganishtan. Sự hùng mạnh về quân đội và ảnh hưởng chính trị không
còn đi đôi với nhau, và sự lớn mạnh quá mức của quân đội thậm chí có thể
gây hại đến ảnh hưởng hưởng chính trị.
Cơ bản hơn, thế giới đã nhanh chóng trở nên đa cực, với việc EU trở
thành thế lực kinh tế lớn hơn Mỹ trong khi Trung Quốc nhanh chóng phát
triển cả quyền lực cứng và mềm. Ngày nay Tổng thống Mỹ Barack Obama
không thể có bài phát biểu về “Trật tự thế giới mới”; trước hết ông phải
thảo luận với những người đồng cấp ở Brussels và Bắc Kinh.
Và về chế độ dân chủ: Chủ nghĩa tư bản nhà nước độc tài phù hợp,
một mục từ mới trong từ điển của chúng ta nhấn mạnh quyền lựa chọn không
theo kiểu tây Phương mà mọi quốc gia đều có thể theo đuổi. Không ai còn
nói về Đồng thuận Washington nữa - thay vào đó là Đồng thuận Bắc Kinh,
Đồng thuận Mumbai, và thậm chí cái được gọi đùa là Đồng thuận Canuck
đang dần chiếm “trái tim và trí óc” của những người xuất chúng trên toàn
cầu.
Thay vì một thế giới của các liên minh, đó là thế giới đa điểm thẳng hàng (multi-alignment).
Toàn cầu hóa nghĩa là không bao giờ phải lựa chọn các bên. Hãy nhìn
vào các nước vùng Vịnh. Các nước này đã ký thỏa thuận mua bán vũ khí
giá trị lớn với Washington, mua vũ khí để tái sinh những đồng đôla dầu
mỏ và ngăn chặn Iran; ký kết những hiệp định thương mại khổng lồ với
Trung Quốc - quốc gia mua ngày một nhiều hơn dầu mỏ của các nước vùng
Vịnh; và đàm phán các thỏa thuận tiền tệ với EU.
Nếu có bất kỳ mối nghi ngờ nào về việc thiếu dự đoán tổng quan vốn
chi phối các mối quan hệ quốc tế ngày nay, hãy xem xét cách Mỹ ngừng
việc sản xuất chung vũ khí với Israel như một biện pháp trừng phạt vì
Israel đã bán công nghệ nhạy cảm cho Trung Quốc - quốc gia sau đó đã bán
công nghệ tên lửa cho Iran khi lãnh đạo Iran muốn loại bỏ Israel khỏi
bản đồ.
Mọi người đang chơi cái dường như giống trò chơi tiến thoái lưỡng nan lặp đi lặp lại không bao giờ kết thúc của một tù nhân.
Ông Bush đã chọn phát biểu tại Liên Hiệp quốc vì lý do: Nước Mỹ là
cường quốc vượt trội, nhưng ông là một người theo chủ nghĩa đa phương.
Bị tê liệt trong Chiến tranh lạnh, Liên Hiệp quốc hiện đã có cơ hội đóng
vai trò trung tâm như trọng tài toàn cầu. Nhưng thay vì là bản thân của
chủ nghĩa đa phương, Liên Hiệp quốc lại đang chứng minh mình là hiện
thân tốt nhất của chủ nghĩa này.
Các cơ quan chuyên trách như WTO và IMF - vốn chỉ trở nên quan
trọng hơn sau cuộc khủng hoảng tài chính - là các tổ chức toàn cầu hoạt
động hiệu quả, và đó chỉ là về mặt kinh tế theo đúng bản chất. Nhưng
G-20 gần như không phù hợp với vai trò mới “ủy ban điều hành thế giới”.
Trước cuộc họp thượng đỉnh Seoul, các nhà lãnh đạo thế giới đã mô
tả những đề xuất của Mỹ về hài hòa hóa thặng dư và thâm hụt tài khoản
vãng lai là “thiếu khả năng cần thiết”.
Hội đồng Bảo an từ lâu đã không còn đúng luật hay hiệu quả, với rất
ít triển vọng cải cách trong thời gian tới. Như chúng ta đã có bài học
đau thương trong năm 2010, Liên Hiệp quốc không thể tạo ra được thỏa
thuận khí hậu toàn cầu và cũng không thể buộc thế giới đáp ứng mục tiêu
Phát triển Thiên niên kỷ.
Đối với mọi vấn đề hiện có nhiều cơ quan chuyên trách, như Chương
trình Lương thực Thế giới và Văn phòng Cao ủy Liên Hiệp quốc về Người tị
nạn, mà hầu như đảm bảo sự đóng góp quỹ của họ và hiện đang phát triển
với tốc độ của riêng họ.
Điều có quan hệ gần gũi nhất với việc quản trị đa phương xảy ra
trên cấp độ khu vực, và đáng hứa hẹn hơn dù đó là một EU kiên cố và siêu
quốc gia sâu rộng, một ASEAN đang trẻ hóa, hoặc một Liên minh Châu Phi
mới thành lập.
Mỗi tổ chức đang xây dựng một trật tự khu vực được điều chỉnh phù
hợp với ưu tiên của các thành viên và mức độ phát triển. Đối với Sudan và Somalia, chính Uganda đang đi đầu trong nỗ lực mới về gìn giữ hòa bình và ngoại giao. Đối với Palestine, Liên đoàn Arập đang xem xét một tổ chức giữ gìn hòa bình. Và về Iran, Thổ Nhĩ Kỳ hiện đang đóng vai trò chủ đạo.
Thế giới của năm 1990 được dự đoán vẫn mang tính quốc tế cơ bản.
Nhưng thay vào đó, cấu trúc thế giới đã thay đổi khi toàn cầu hóa trao
quyền cho đội quân những diễn viên không biên giới từ các công ty đến
các tổ chức phi chính phủ (NGO) đến các tổ chức tôn giáo.
Kết quả là thế giới ngày nay có đặc điểm chồng chéo và những yêu
cầu cạnh tranh về quyền lực và tính hợp pháp. Quỹ Gates mỗi năm trao
nhiều tiền hơn bất kỳ nước Châu Âu nào. Người dân làng ở Nigeria
hy vọng Shell, chứ không phải chính phủ, phân phát hàng cứu trợ. Và
Oxfam định hướng những ưu tiên của cơ quan phát triển Anh quốc chứ không
phải là ngược lại.
Cũng không phải Mỹ hay Liên Hiệp quốc có thể “đưa vị thần trở lại
vào chai”. Với mỗi năm qua đi, việc thực hiện thỏa thuận ở Davos và Sáng
kiến Toàn cầu Clinton
trở nên quan trọng hơn tiến bộ của những tuyên bố trống rỗng tại các
cuộc họp thượng đỉnh quốc tế. Những nơi này và những địa điểm khác là
nơi “trật tự thế giới mới” đang được xây dựng.
Và điều đó đang xảy ra từ dưới lên chứ không phải từ trên xuống.
theo dvt
