H.1
Từ cung trời Ðâu-suất, Bồ-tát được Phạm thiên và Tứ Thiên vương thỉnh mời tái sinh xuống thế.
The Bodhisatta (Buddha-to-be) was invited by Brahma and Four Celestial Kings to be born in the world from Tusita Heaven.
H.2
Khi Hoàng hậu Maha Ma-da, mẹ của Ðức Phật,
thụ thai, bà nằm mộng thấy một voi trắng từ một ngọn núi vàng bạc mang
một đóa hoa sen đến dâng cho bà.
In the day Sirimahamaya, the Buddha’s mother, conceived a child, she had
dreamt that there was a white elephant descended from the silver and
golden mountains and brought her a lotus.
H.3
Ðản Sanh: Vào đêm trăng tròn tháng tư, năm
625 trước Tây lịch, Ðức Phật ra đời tại vườn Lâm-tì-ni. Sau khi sinh
ra, Ngài bước bảy bước, mỗi bước có hiện ra một hoa sen nâng đở chân
Ngài. Ngài tuyên bố là Ngài là người đáng tôn thờ nhất.
Birth: On the Full Moon Day of Vesak month, 625 B.C.E., the Buddha was
born in Lumbini Park. Immediately after being born, he walked for seven
steps, and there was a lotus holding him up at every step. He said he
was the most exalted one in the world.
H.4
Khi ẩn sĩ Kaladevila đến thăm hoàng nhi,
vị hoàng tử trẻ lập tức hiện ra trên đầu vị ẩn sĩ. Vua Tịnh-phạn, cha
của Ngài, và dòng họ Thích-ca, đãnh lễ với Ngài.
When a hermit named Kaladevila visited the child, the prince mystically
appeared on the head of the hermit. King Suddhodanama, his father, and
all the Sakyans bowed before the prince.
H.5
Trong buổi lễ Hạ điền, Hoàng tử Sĩ-đạt-ta
ngồi dưới một cụm cây to bóng mát và hành thiền. Mặc dù các bóng cây
khác dần dần ngã dài ra theo thời gian trong ngày, bóng cây nơi Ngài
ngồi thiền vẫn giữ yên như cũ. Vua cha rất vui mừng, và một lẫn nữa cúi
đầu lễ Ngài.
During ploughing ceremony, Prince Siddhattha sat down in the shade of a
tree and was soon lost in meditation. Though the shadows of all the
trees had lengthened, the shadow of the tree under which the prince was
seated had not moved. His father was overjoyed and bowed before him
again.
H.6
Thái tử Hoàng tử Sĩ-đạt-ta có tài thiện
xảo bắn cung, và đã nâng cánh cung rất nặng mà từ trước đến nay có rất
ít người nâng và dùng nó. Việc hiển thị sức mạnh phi thường nầy chứng tỏ
Ngài sẽ là Ðế Vương Vũ trụ.
Prince Siddhatha showed his skill in archery by lifting a bow which no
one within memory of man had ever been able to draw or lift it. It was
known from his marvellous strength that he would become Universal
Monarch.
H.7
Lễ Thành hôn: Các vị trời đến rải nước
chúc phúc từ vỏ sò khi Thái tử Sĩ-đạt-đa kết hôn với Công chúc
Da-du-đà-la. Thái tử sống hạnh phúc trong ba cung điện trong mọi ngày và
đêm.
Wedding Ceremony: The gods gave the holy water from the conch when
Prince Siddhatha married Princess Yasodhara. The prince was very happy
in his three palaces all days and nights.
H.8
Ngày nọ, Thái tử Sĩ-đạt-ta dạo chơi trong
thành và thấy bốn dấu hiệu của một ông già, một người bệnh hoạn, một tử
thi, và một ẩn sĩ. Ngài trân quý dấu hiệu sau cùng.
One day Prince Siddhattha went into the city and saw the four signs of
and old man, a man afflicted with a loathsome, a corpse, and an ascetic.
He appreciated the last one.
H.9
Ðại Xuất Gia: Khi hoàng nam La-hầu-la chào
đời, Thái tử Sĩ-đạt-ta quyết định lìa bỏ đời sống thế tục. Ngài đến
thăm Da-du-đà-la lần cuối. Và Ngài thấy các cung phi nằm ngủ mê mệt, như
những xác chết xấu xí trong nghĩa địa.
Great Renunciation: In the day Rahula, his son, was born, Prince
Siddhattha decided to renounce the world. He saw a last sight to
Yasodhara. And he happened to see his ladies in waiting who were
sleeping, showing him their various kinds of ugly manners like cemetery.
H.10
Thái tử Tất-đạt-ta xuất gia, rời bỏ gia đình. Ngài cùng người thị giả, Xa-nặc, cởi ngựa đến bờ sông Anoma.
Prince Siddhattha renounced the world. He accompanied by his confidant, Channa, rode to the bank of Anoma River.
H.11
Thái tử Sĩ-đạt-ta cắt tóc với một nhát gươm.
Prince Siddhattha took a sword and cut off his hair with one blow.
H.12
ự hành hạ thể xác: Thái tử Sĩ-đạt-ta, vị
Phật sắp thành, hành pháp ép xác trong 6 năm đến khi Ngài trở nên rất
gầy yếu. Xương trong thân lộ ra ngoài. Nhưng sự hành hạ xác thân không
đưa đến giải thoát. Khi Ngài nghe một bài hát do Phạm thiên Indra đánh
đàn, Ngài liên tưởng đến loại đàn với dây không căng không chùng, và từ
đó Ngài khám phá con đường trung dung, Trung Ðạo.
Self-mortification: Prince Siddhattha, the Buddha-to-be, practised
self-mortification for six years until he became very thin. His bones
showed prominently. But his austerities did not lead him to deliverance.
When he listened to a song played by Indra, he thought of a stringed
instrument and discovered the Middle Way.
H.13
Nàng Sujata cúng dường vị Bồ-tát một bát
cháo sữa với mật ong. Sujata tưởng Ngài là một vị trời. Sau khi thọ
thực, Ngài ném cái bát ấy vào dòng nước (và bát ấy từ từ trôi ngược
dòng).
Sujata offered the Buddha-to-be a gold bowl full of milk mixed with rice
flour and honey. Sujata thought he was a god. After taking that meal,
the Buddha-to-be threw the bowl into the water.
H.14
Bồ-tát chiến thắng Ma vương Vasavatti và
đoàn tùy tùng khuấy nhiễu Ngài tại cội cây Bồ-đề. Một vị nữ thần từ lòng
đất hiện ra để giúp Ngài đánh bại Ma vương. Sau đó, Ma vương chịu khuất
phục, và ca tụng Ngài.
The Buddha-to-be defeated Vasavatti Mara, King of Evil, and his
companies who attacked him at the Bodhi tree. A goddess of great beauty
emerged from the earth and helped the hero defeat Mara. Then the King
Mara payed him his homage.
H.15
Giác Ngộ: vào buổi sớm mai vào ngày trăng
tròn tháng tư (tháng Vesak), năm 588 trước Tây lịch, Ðức Phật thực chứng
Tứ Diệu Ðế: Khổ, Nguyên Nhân của Khổ, sự Diệt Khổ, và Con Ðường Diệt
Khổ.
Enlightenment: At dawn on the Full Moon Day of Vesak month, 588 B.C.,
the Buddha enlightened the Four Noble Truths, i.e., Suffering, the Cause
of Suffering, the Cessation of Suffering, and the Way leading to the
Cessation of Suffering.
H.16
Ba người con gái của Ma vương tìm mọi cách để quyến rủ Ngài. Nhưng họ đều thất bại.
The three daughters of King of Evil (Mara) tried to solace and fascinate the Buddha. But their endeavour was in vain.
H.17
Hai thương gia, tên là Tapussa và Bhalika,
đến dâng cơm. Tứ Thiên Vương dâng Ngài bốn bình bát. Ngài biến chúng
thành một bát duy nhất.
Two merchants named Tapussa and Bhalika gave the Buddha his barley meal.
The Kings of four directions offered the Buddha four bowls. He made
them to be one bowl.
H.18
Phạm Thiên thỉnh mời Ðức Phật giảng dạy Giáo Pháp vì hạnh phúc cho chư thiên và nhân loại.
The Buddha was invited by Brahma to go and preach for the welfare of the peoples of the world.
H.19
Ðức Phật giảng bài Pháp đầu tiên (Chuyển Pháp Luân) cho năm ẩn sĩ tại vườn Nai, Sarnath.
The Buddha preached the First Sermon to the five ascetics in the Deer Park, Sarnath.
H.20
Ðức Phật giảng pháp cho Da-xá. Sau đó,
Ngài truyền giới cho Da-xá và 54 người bạn (cùng với 5 anh em Kiều Trần
Như, đây là 60 vị đệ tử A-la-hán đầu tiên). Vợ và cha mẹ của Da-xá là
những Phật tử đầu tiên qui y Tam Bảo.
The Buddha gave a sermon to Yasa. Later he gave Yasa and his fifty-four
friends ordination. Yasa’s parents and wife were the first people who
accepted the Triple Gem as their refuge.
H.21
Ðức Phật giảng bài Kinh Lửa Cháy cho anh
em Ca-diếp Uruvela, Nadi, Gaya, cùng với 1000 đệ tử của họ, sau đó họ
trở thành đệ tử của Ðức Phật và đắc quả A-la-hán.
The Buddha gave a sermon on fire to Uruvela Kassapa, Nadi Kassapa, Gaya
Kassapa, as well as their 1000 disciples, and made them all attain
Arahatship.
H.22
Vào ngày Magha, Ðức Phật truyền Ðại Giới
Bổn cho 1250 vị Tỳ kheo, và tóm tắt: “Không làm các điều ác; Gắng làm
các điều lành; Luôn tu tâm tịnh ý; Chư Phật đều dạy thế.
On Magha Day, the Buddha gave Ovadapatimokkha to 1250 monks, and
summarized: “Not to do bad; to do good; purify one’s mind; these are the
teaching of the Buddhas.
H.23
Vào ngày Hoàng tử Nanda, em cùng cha khác
mẹ, sửa soạn lễ kết hôn, Ðức Phật giao bát cho Nanda. Nanda miễn cưởng
mang bát đi theo Ðức Phật về tinh xá. Sau đó, Ðức Phật truyền giới xuất
gia cho Nanda, và đem chàng đi xem các cung trời. Về sau, Nanda đắc quả
A-la-hán.
In the day Prince Nanda, his younger brother, entering wedding ceremony,
the Buddha gave his bowl to Nanda. Nanda unwillingly carried it
following the Buddha to his residence. The Buddha gave him ordination
and took him to see the fairies. Later he became an Arahat.
H.24
Vua Tịnh-phạn và Công chúa Da-du-đà-la
khuyên La-hầu-la đến đòi Ðức Phật phần gia tài di sản. Ðức Phật cho phép
cậu xuất gia Sa-di. Vua Tịnh-phạn rất buồn phiền về việc này. Sau đó,
nhà vua đề nghị Ðức Phật không làm lể xuất gia cho những ai chưa có sự
đồng ý của cha mẹ. Ðức Phật chấp nhận đề nghị đó.
King Suddhodana and Princess Yasodhara suggested Rahula to ask to the
Buddha for his heritage. The Buddha gave him ordination as a novice.
Suddhodana was very sorry. He then asked the Buddha not to give
ordination to any one who is not granted by his parents. The Buddha
accepted his proposal.
H.25
Ðề-bà-đạt-ta đã tìm đủ cách hại Ðức Phật
trong nhiều tiền kiếp. Ông ta gây chia rẻ Tăng đoàn, và tạo thương tích
nơi chân Ðức Phật. Quả đất không chịu nổi ông ta. Vì thế, mặt đất nứt
ra. Những ngọn lửa cực mạnh bùng cháy ra. Ðề-bà-đạt-ta rơi vào trong đám
lửa ấy và tan biến.
Devadatta tried against the Buddha by all means for many thousands of
births. He made schism in the Order and hurted the Buddha till the
Buddha’s foot was bruised. The earth could not uphold him. The ground
opened. The fierce flames burst forth. Devadatta sank amidst the flames
and disappeared.
H.26
Bà Kiều-đàm-di (Ba-xa-ba-đề), di mẫu của
Ðức Phật, dâng cúng Ngài bộ y do chính bà tự tay dệt ra. Tuy nhiên, Ðức
Phật khuyên bà nên dâng bộ y đó cho cả Tăng đoàn, như thế bà sẽ được
phước báo nhiều hơn.
Prajapati, his step-mother, offered the Buddha a pair of her own
hand-made robes. But the Buddha told her to offer them to the Order,
since she would get more merits.
H.27
Ðức Phật châm lửa thiêu xác vua cha Tịnh-phạn trong buổi lễ Trà Tỳ, và dạy tứ chúng về lòng hiếu thảo.
The Buddha gave flame to the remains of King Suddhodana at the Cremation
Ceremony, and taught the four Buddhist companies on filial piety.
H.28
Ðức Phật đến cung trời Ðao-lợi để giảng Thắng Pháp (Vi Diệu Pháp) cho thân mẫu là Hoàng hậu Ma-ha Ma-da.
The Buddha ascended to Tavatimsa heaven and preached to Abhidhamma to his mother, Mahamaya.
H.29
Vào ngày Ðức Phật từ cung trời Ðao-lợi trở
về, chư thiên và loài người tề tụ nghênh đón. Ðức Phật dùng thần thông
cho họ thấy được toàn thể mọi thế giới.
In the day the Buddha was descending from Tavatimsa heaven, both men and
gods were crowded. The Buddha mystically showed all worlds to the
crowd.
H.30
Angulimala, tên cướp sát nhân, định giết
mẹ của hắn. Khi gặp Ðức Phật đang đi trì bình, hắn đổi ý và muốn sát hại
Ðức Phật. Hắn chạy theo Ðức Phật và gọi Ngài hãy đứng lại. Ngài trả lời
là Ngài đã dừng lại từ lâu, có nghĩa là Ngài đã ngưng mọi hành động sát
hại. Angulimala tỉnh ngộ, quăng bỏ khí giới, và xin thọ giới. Về sau,
ông ta đắc quả A-la-hán.
Angulimala, the bandit, tried to kill his mother. When he saw the Buddha
walking for alms round, he changed his mind and wanted to kill the
Budha and ordered Him to stop. The Buddha said He had already stopped,
He meant He had stopped from killing. Angulimala suddently understood,
dropped his weapon, and asked to be ordained. He later became an Arahat.
H.31
Ðức Phật nhập Bát-Niết-bàn trong rừng Sala, gần thành Kusinara, năm 543 trước Tây lịch, sau 45 năm hoằng pháp độ sinh.
The Buddha entered into Pari-Nibbana at the Sal grove in Kusinara city,
543 B.C.E., after preaching for the welfare of the peoples for
forty-five years.
H.32
Phân chia Xá-lợi của Ðức Phật: Một vị
bà-la-môn tên là Tona khuyên các vua đến từ bảy vương quốc không nên
tranh nhau về Xá-lợi của Phật, mà hãy nghiêm túc thực hành theo Giáo
Pháp. Sau đó, vị nầy phân chia đồng đều các phần Xá-Lợi cho các vị vua
đó.
Division of the Buddha’s relics: A brahmin named Tona told the kings of
seven countries to stop fighting for the Buddha’s relics and better to
practise the Dharma. He divided the relics to those kings
proportionally.
